Tırmanışın Tarihi?
Zorluklar Sadece Tırmanışın Bir Parçasıdır.
Spor tırmanış; dağcılık camiasının içerisinde kaya tırmanışı ile başlayıp büyüyerek süreç içerisinde olimpik bir branşa evrilmiştir. Bu sebeple tırmanışın tarihini incelemek için ilk araştırma noktasının dağcılık ve kaya tırmanışı olması yerinde bir yaklaşım olacaktır.
Spor tırmanışın gelişiminin tek başına incelenemeyecek olmasının temel sebebi; ilk tırmanışçıların dağcılık, kaya tırmanışı ve ortaya çıkışından itibaren spor tırmanış dallarının üçüyle birden ilgileniyor olmaları ve bu alandaki kurumsal yapıların IFSC’nin kuruluşuna kadarki süre zarfında aynı çatı altında birleşik olmalarıdır. (Ülkemizde bu branşlar halen Türkiye Dağcılık Federasyonu-TDF bünyesinde tek çatı altında faaliyet göstermektedir.)
Bu ayrım günümüzde özellikle IFSC’nin kurulması ile belirginleşerek Spor Tırmanışın bu üçlüden ayrılması ile sonuçlanmıştır. Her ne kadar kaya tırmanışının bir alt fraksiyonu olarak ortaya çıkmış olsa da 2007 yılında Uluslararası Spor Tırmanış Federasyonu’nun (IFSC-International Federation of Sport Climbing) kurulmasıyla birlikte Spor Tırmanış belirgin biçimde kaya tırmanışının bir türü olmaktan ayrılmış ve zaman içerisinde Combined-Birleşik stili ile olimpik bir branş halini almıştır. Artık çoğunlukla Yarışma Tırmanışı (Competition Climbing) olarak adlandırılmaktadır. IFSC’nin kurulmasına kadar olan süre zarfında üç branş da aynı eksende gelişim sergilemiş ve hem teknik hem de felsefik olarak birbirlerini beslemişlerdir.
Dünyanın bilinen ilk kaya tırmanışı örneklerinin antik döneme değin uzandığı düşünülmektedir. Bu ilk örnekler 1990 ortalarında Nepal’in Mustang şehrinde bulunan ve tırmanmaksızın ulaşım imkânı bulunmayan ve tamamen dik kayaların oyulmasıyla oluşturulduğu anlaşılan mağara mezarlarının bulmasıyla ortaya çıkarılmıştır.
Mustang Cave Graves-Nepal
Diğer bir örnek; Gripped tırmanış dergisinin haberine göre MÖ. 327-328’de Büyük İskender’in Bugün Özbekistan sınırları içinde kalan Sogdiana’ya geldiğinde Sogdan kayalıklarında bulunan Kale’ye bir tırmanış yarışması düzenlediği, bu yarışmaya 300 kişinin katıldığı ve ilk 12 kişiye ödüller verdiği anlatılmaktadır.
https://gripped.com/profiles/the-true-unbelievable-story-of-speed-climbing-comps/
The True, Unbelievable Story of Speed Climbing Comps
https://twitter.com/BiruniKhorasan/status/1157214569036750848
History of Khorâsan and the Persianate World
Soğd Kalesi-Özbekistan
Modern Dünyada ise rekreatif amaçlı tırmanışın dört bölgede ortaya çıktığı kabul görmektedir. Bunlar; İngiltere’nin Northwest, Almanya’nın Elbe Sandstone, İtalya’nın Dolomites ve Fransa’nın Fontainebleau bölgeleridir.
North West-İngiltere
Dolomites Dağları-İtalya
Fontainebleau-Fransa
Elbe Sandstone-Almanya
IFSC'nin kurumsal sayfasında görülebileceği üzere modern anlamda ilk tırmanış yarışması 1985 yılında İtalya’nın Bardonecchia kentinde Valle Stretta’da doğal bir kayalık alanda düzenlenen “SportRoccia” adlı etkinliktir. Spor Tırmanışta yeni bir çağ olarak adlandırılan bu yarışı Alman Stefan Glowacz kazanmıştır.
Spor tırmanışın uluslararası evrilme süreci ve 2007’de TDF’nin IFSC’ye üyeliği ile birlikte ülkemizde de spor tırmanışın gelişimi hızlanmıştır. TDF’nin kurumsal sitesindeki tarihçeye bu linkten ulaşabilirsiniz.
1988 yılında ise; Fransız Federasyonu ve Paul Brasset bir hareket başlatarak Uluslararası Tırmanış ve Dağcılık Federasyonu (UIAA-The International Climbing and Mountaineering Federation) tarafından spor tırmanış yarışmalarının tanınmasını sağlamış ve ilk Dünya Serisi (World Series) bu yıl içinde gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda UIAA çatısı altında hakem ve yetkili kurullar oluşturulması sağlanmıştır. 1990 yılına gelindiğinde tırmanış yarışmalarının sadece yapay duvarlarda yapılmasına karar verilmiş olup 1991 yılında ilk Dünya Kupası (World Cup) Frankfurt/Almanya’da, ilk Gençler Dünya Şampiyonası (Youth World Championship) 1992’de Basel/İsviçre’de yapılmıştır. 1998 yılında Bouldering stili ilan edilmiş ve 2005 yılında IFSC Fransız tırmanıcı Jacky Godoffe’ın hız tırmanışı için standart bir tırmanış rotası oluşturulması sağlanmıştır. 2007 yılında ise Frankfurt/Almanya’da 57 federasyonun katılımı ile IFSC kurularak spor tırmanış UIAA’dan ayrılma süreci tamamlanmıştır.
https://en.wikipedia.org/wiki/Competition_climbing#Competition_lead_climbing
Yarışma Tırmanışı Tarihi-Competition Climbing History
